O wystawie
Wstęp
Fragment wystawy zaprezentowanej na festiwalu filmowym GOFFR
Ekspresjonizm jest tematem nietypowej wystawy o charakterze kulturalno – edukacyjnym, której głównym założeniem jest zaprezentowanie tego pasjonującego nurtu szerokiej publiczności. Ekspozycja przedstawia wszystkie dziedziny sztuki, które swym zasięgiem obejmował ekspresjonizm, a więc literaturę, muzykę, teatr, a także kinematografię, w której kierunek ten odegrał szczególną rolę.
Wystawę zaplanowano tak, by zaciekawić zarówno widza początkującego, nieobeznanego z historią sztuki, jak również doświadczonego jej konesera. To trudne zadanie zrealizowano dzięki współpracy z wieloma agendami kultury m.in. Instytutem im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu czy warszawską Filmoteką Narodową. Organizatorom udało się zgromadzić cenne i ciekawe materiały dotyczące teatru ukraińskiego oraz filmografii niemieckich twórców tego okresu. Projekt ukazuje także polską twórczość ekspresjonistyczną.
Forma prezentacji treści wystawy jest bardzo nowatorska. Składają się na nią tradycyjne plansze informacyjne wypełnione tekstem i zdjęciami, ale również multimedialne stanowiska za pomocą których widz może odbyć interaktywny spacer po świecie scenografii niemieckiego ekspresjonizmu. Istnieje także możliwość posłuchania reprezentatywnej dla tego nurtu muzyki i obejrzenia licznych materiałów wideo: m.in. fragmentów znanych filmów, które najlepiej oddają charakter poszczególnych dzieł, oraz archiwalnych taśm prezentujących przedstawienia teatralne. Warto wspomnieć także o współczesnych inspiracjach ekspresjonizmem, takich jak teledyski znanych grup muzycznych czy stylizowane sesje fotograficzne.
Film
Kadr z filmu "Golem", Paul Wegner, 1920
Dział dotyczący sztuki filmowej stanowi najbardziej rozbudowaną część wystawy. Krótką, acz niezwykle ciekawą i burzliwą historię niemieckiej kinematografii ekspresjonistycznej przedstawiono na przestrzeni kilku plansz informacyjnych. Autor wspomnianych tekstów, Wojciech Wodo, nie ogranicza się do wymienia w nich najważniejszych filmów czy streszczenia sztandarowych etapów rozwoju owego nurtu takich jak autorenfilm i kammerpielfilm. Także barwnie opisuje scenografie i wszelkie chwyty reżyserskie stosowane w dziełach z początku XX wieku.
Plansze tekstowe stanowią jedynie niezbędny wstęp do świata filmowego ekspresjonizmu demonstrowanego na wystawie. Najbardziej reprezentatywne fragmenty większości filmów wymienionych w artykułach można następnie obejrzeć na ekranie (wśród nich Nosferatu, Golem, Student z Pragi, Nibelungi). Te specjalnie wybrane kilkuminutowe części filmów najlepiej oddają styl danej produkcji i prezentują równocześnie zmiany zachodzące niemieckiej kinematografii tego okresu. Wiele materiałów zostało zgromadzonych dzięki współpracy z warszawską Filmoteką Narodową.
Na osobnym ekranie można obejrzeć także teledyski współczesnych grup muzycznych, które stylistycznie nawiązują do wymienionych wcześniej słynnych dzieł ekspresjonizmu niemieckiego. Wśród tych nowoczesnych inspiracji obejrzymy wideoklipy m.in. Red Hot Chili Peppers i Queen. Nie zabraknie też polskiego akcentu w postaci filmiku ilustrującego utwór Grzegorz Turnaua pod tytułem Pompa.
Dosłowne wkroczenie do świata scenografii pochodzącej z filmów ekspresjonistycznych umożliwia zwiedzającym interaktywne stanowisko multimedialne. Za pomocą ruchów myszki widz krąży po labiryncie mrocznych korytarzy wypełnionym rekwizytami pochodzącymi ze znanych dzieł kinematografii tego okresu. Kliknięcie na dany fragment obrazu pozwala na dokładniejsze przyjrzenie się interesującym nas przedmiotom.
Teatr
Scena ze sztuki "Gaz" Do tekstu Georga Kaisera
reż. Łeś Kubras
Plansze informacyjne na temat nieznanego szerszej publiczności ekspresjonistycznego teatru ukraińskiego, na potrzeby wystawy opracował wieloletni współpracownik Jerzego Grotowskiego – Bruno Chojak. Oprócz fachowego tekstu na tablicach prezentowane są także niecodzienne zdjęcia, na których uwieczniono przedstawienia teatralne. Część plansz zawiera także fragmenty manifestów słynnego reżysera ukraińskiego, twórcy tamtejszego teatru ekspresjonistycznego – Łesia Kurbasa, które na język polski przełożył Bruno Chojak.
Dzięki współpracy z Instytutem im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu na wystawie prezentowane są także unikatowe materiały filmowe dokumentujące ukraińskie i radzieckie przedstawienia teatralne powstałe w duchu ekspresjonizmu. Wśród nich widzowie mogą w dobrej jakości obejrzeć pochodzące z lat 1914 - 1948, m.in. Mędrzec, Rewizor, czy Król Lear.
Malarstwo
George Grosz – "Usychający z miłości", 1918
Z hasłem malarstwa ekspresjonistycznego nieodmiennie kojarzy się Krzyk Edwarda Muncha. Oczywiście opisu tego dzieła nie zabraknie w tekstach przygotowanych przez Monikę Trojanowską – Tomczak wypełniających plansze informacyjne. Zwiedzający wystawę przeczytają na nich również o innych artystach ekspresjonistycznych takich jak Franz Marc – twórca słynnego Niebieskiego konia, Ernst Ludwig Kirchner, oraz kontrowersyjni Oscar Kokoschka i Egon Schiele.
Wiele miejsca poświęcono także polskim odmianom ekspresjonizmu i kojarzonym z nimi postaciami – Tytusem Czyżewskim, Leonem Chwistkiem i Stanisławem Ignacym Witkiewiczem.
Oprócz reprodukcji dzieł wymienionych powyżej twórców zamieszczonych na planszach informacyjnych zwiedzający będą mieli okazję obejrzeć kopie obrazów Autoportret z modelem Ernsta Ludwiga Kirchnera i Dom Ludwiga Meidnera wykonane na potrzeby wystawy przez Judytę Rybkę i Martynę Stasiniewską.
Na ekspozycji prezentowane jest także oryginalne dzieło współczesne nawiązujące do nurtu ekspresjonistycznego – computer-art Adhesion stworzony przez Annę Pater.
Literatura
Zdrój dwutygodnik ilustrowany
poświęcony sztuce i kulturze umysłowej
Polska literatura ekspresjonistyczna dla większości osób pozostaje całkowicie nieznana. A szkoda, gdyż nurt ten tworzyły postaci tak barwne jak „malarz, poeta, myśliciel i mag” czyli Jerzy Hulewicz – założyciel pisma Zdrój. Osoby odwiedzające wystawę będą miały możliwość poznania biografii Hulewicza i innych znanych pisarzy, a także zapoznania się z krótką historią literackiego ekspresjonizmu w Polsce.
Artykuły Grzegorz Szklarczuka prezentowane w postaci profesjonalnych plansz informacyjnych zostały uzupełnione odpowiednio dobranymi cytatami z utworów i manifestów pisarzy skupionych wokół Zdroju. Dla ambitnych adeptów sztuki literackiej zamieszczono także krótki poradnik o tym jak stworzyć własny tekst ekspresjonistyczny. Na planszy znajduje się także wzorcowy przykład tego rodzaju utworu – wiersz Kołysanka Józefa Wittlina.
Muzyka
Fragment partytury do oratorium A. Schönberga "Die Jakobsleiter"
Wassily Kandinsky określał utwory ekspresjonistyczne mianem „muzyki przyszłości”, która zapewnia słuchaczom przeżycia „nie natury akustycznej, a duchowej”. Artykuły przygotowane przez Monikę Trojanowską – Tomczak, prezentowane na planszach informacyjnych opisują podstawowe cechy owej nietypowej muzyki oraz biografie dwóch wielkich twórców tego nurtu: Aleksandra Skriabina i Arnolda Schönberga.
Po zapoznaniu się z zagadnieniami teoretycznymi zwiedzający mogą posłuchać muzyki ekspresjonistycznej przy specjalnie przygotowanych stanowiskach. Wśród wybranych utworów znajdują się zarówno kompozycje stworzone przez prekursorów tego nurtu jak i współczesne inspiracje.
Również do części muzycznej wystawy zaliczyć można teledyski znanych grup muzycznych prezentowane na osobnym ekranie, które swoją stylizacją nawiązują do ekspresjonizmu filmowego. Zobaczyć i usłyszeć można klipy tak znanych wykonawców jak Red Hot Chili Peppers, Queen czy Grzegorz Turnau.
Współczesne inspiracje
Aranżacja ujęcia z „Metropolis”, fot. Ilona Rorzkowska
Ekspresjonizm to nurt wciąż inspirujący licznych artystów. Wpływy tej niezwykłej stylistyki odnajdujemy obecnie we wszystkich dziedzinach sztuki prezentowanych na wystawie: malarstwie, filmie, muzyce i literaturze, a także w fotografii.
Na potrzeby ekspozycji trójka fotografów (Ilona Celina Rorzkowska, Łukasz Bera, Piotr Pietryga) wykonała serię zdjęć nawiązującą do kultowych filmów niemieckiego ekspresjonizmu (m.in. Gabinetu doktora Caligari, Metropolis, Nosferatu: Symfonii Grozy). Niezwykłe plenery, odpowiednia charakteryzacja i przede wszystkim świetne ujęcia złożyły się na przyciągającą uwagę zwiedzających sesję fotograficzną.
Nosfertu, Symfonia grozy, zainspirował także reżysera E. Eliasa Mehrige, który w swoim filmie z 2000 roku pod tytułem Cień Wampira, podjął próbę rekonstrukcji wydarzeń, które zaszły podczas kręcenia słynnego oryginału. Fragment dzieła Mehriga jest również prezentowany na wystawie.
W tej samej sekcji zwiedzający mogą obejrzeć szereg teledysków znanych grup muzycznych, które swoją stylistyką nawiązują do dawnych dzieł ekspresjonistycznych. Wyświetlane są między innymi wideoklipy zespołów Red Hot Chili Peppers i Queen oraz Grzegorza Turnaua.
Jeśli komuś znudzi się jedynie wizualne obcowanie ze sztuką ekspresjonizmu zapraszamy do stanowiska muzycznego. Oprócz utworów dawnych mistrzów tego nurtu Aleksandra Skriabina i Arnolda Schönberga usłyszymy również kompozycje stworzone współcześnie przez Nastazję Babską.
